Frederike Praasterink
Frederike Praasterink is lector Future Food Systems aan de HAS Hogeschool en werk aan transitie van het agrofood systeem. Dat doe ze samen met docenten, studenten en collega lectoren, via praktijkonderzoek en onderwijsontwikkeling. Zij werken hierbij samen met een groeiende netwerk van bedrijven, maatschappelijke organisaties, overheden en andere kennisinstellingen die aan (deelaspecten van) die transitie werken. Wat betekent dat in de praktijk precies? We vroegen het haar.
Ik werkte al heel wat jaren aan duurzaamheid in de agrofood, o.a. voor de FAO in allerlei landen in Azië, Oost Europa en het Midden Oosten, en ook toen ik startte bij de HAS waar ik o.a. lector Duurzame Wereldvoedselvoorziening was. Maar langzaam groeide het inzicht dat verduurzaming, het minder ‘slecht’ maken van producten, processen, ketens, uiteindelijk niet genoeg is. Het agrofood systeem zelf is toe aan een grondig herontwerp. Het heeft ons veel gebracht: volop veilig voedsel tegen relatief lage prijzen, en een stevige internationale positie voor Nederland. Maar de oplopende maatschappelijke kosten, zoals zorgkosten door ongezonde leefstijlen, klimaatverandering, biodiversiteitsherstel en nu ook de stikstofproblematiek, dreigen de economische baten snel te gaan overtreffen. Het zijn symptomen van een onduurzaam systeem. Daarom is het dus belangrijk om niet alleen te werken aan verduurzaming. maar ook aan systeem innovaties.
“We willen ook de onderliggende patronen aanpakken die maken dat verspilling steeds maar weer ontstaat”
Toen we begonnen met Future Food Systems ging het vooral om ‘awareness raising’, het waarom. Maar nu, een paar jaar later, staat het thema bijna overal op de agenda: bij het ministerie van LNV, bij de FAO, bij de WBCSD. En de urgentie wordt versterkt door diverse wetenschappelijke rapporten als het IPCC. Nu is de vraag vooral: HOE? Hoe komen we bijvoorbeeld naar een regeneratief, circulair voedselproductiesysteem, naar duurzame en gezonde voedingspatronen en een gezonde voedselomgeving, naar kwaliteit van voedsel, naar meer preventieve gezondheidszorg, naar het opnieuw verbinden van consument met producenten, het herwaarderen van voedsel en van agrarische producenten, en het versterken van onze collectieve voedselvaardigheden? En wat is de samenhang der dingen, hoe werk je nu vanuit een integraal systeemperspectief? Met het lectoraat hebben we een systeemaanpak ontwikkeld die we toepassen op een aantal thema’s, zoals voedselverspilling, in samenwerking met de Stichting Samen tegen Voedselverspilling. We hebben met studenten en docenten in een meerdaagse masterclass een interventie strategie ontwikkeld die ook een impact heeft op het systeem, dus niet alleen kijkt wat je nog voor nuttigs kan doen met reststromen, maar hoe je de onderliggende patronen aanpakt die maken dat verspilling steeds maar weer ontstaat, en die de sociale norm eronder -dat voedselverspilling in feite niemands probleem is- verandert. Dus we hanteren een systeemaanpak, maar de thema’s en maatregelen zijn heel concreet en praktijkgericht.
“Uiteindelijk wil je er naar toe dat de duurzame producten het goedkoopste zijn.”
Een ander voorbeeld waar we met onze studenten en ons werkveld aan werken is true cost accounting: hoe kan je de sociale en milieu impact van een product of een bedrijf in beeld brengen en beprijzen, en hoe kan je die impact verkleinen. Uiteindelijk wil je er naar toe dat de duurzame producten het goedkoopste zijn, en ook dat boeren betaald gaan worden voor ecosysteemdiensten. Daar zouden dan ook landbouwsubsidies conditioneel aan gemaakt moeten worden.
“Onze studenten willen geen onderdeel zijn van het probleem, maar onderdeel van de oplossing.”
Daarnaast doen we toekomstverkenningen, o.a. samen met mijn collega lector P.J. Beers die in onze Future Food Systems groep belangrijk bijdraagt met transitiekundige inzichten. Wanneer is die transitie nu ‘klaar’, waar werken we naar toe? Op dit moment ronden we een toekomstverkenning af met de Transitie Coalitie Voedsel, waar ik zelf actief bij betrokken ben. Daar komen 5 toekomstscenario’s uit, met de transitiepaden ernaar toe. En natuurlijk de vertaalslag van die beelden naar de strategie van vandaag. Die toekomstbeelden kunnen heel goed naast elkaar bestaan, maar mooi is dat er andere waarden onder liggen, en vaak ook een andere positie van de mens ten opzichte van de natuur. Daar ligt mijns inziens ook een grote opgave in die innovatie van het systeem: niet alleen een beetje meer van dit en een beetje minder van dat, maar die diepere laag, die onderliggende waarden opnieuw centraal zetten. Het mooie is dat veel jonge mensen, ook veel van onze studenten, dat allang snappen en er naar handelen. Zie ook de klimaatprotesten. Ze zijn bezig met voedselbossen, met regeneratieve landbouw en agroforestry, met duurzame voeding en korte ketens, met klimaat en water, ze willen geen onderdeel zijn van het probleem, maar onderdeel van de oplossing.
“Zit het succes van mijn bedrijf in groeigroeigroei of in dat er meer mensen bewust zijn dat kleine handelingen belangrijk bijdragen aan een ander agrofoodsysteem?”
Zelf ben ik 2 jaar geleden, samen met mijn echtgenoot en dochters, een klein bedrijfje gestart in de circulaire economie. We doen in lease kerstbomen. Onzin om die mooie bomen die jaren gegroeid hebben, na de kerst gewoon weg te gooien. Wij telen ze potgekweekt zodat de overlevingskans aanzienlijk groter is. Het loopt heel goed qua klandizie maar deze zomer hebben we door de droogte en vooral de hitte, wel veel uitval gehad. Interessant zijn de vragen waar je als (kleine) ondernemer tegenaan loopt: zit het succes van mijn bedrijf in groeigroeigroei, van 100 naar 500 naar 3000 kerstbomen? Of is mijn ‘succes’ dat er meer mensen bewust zijn dat kleine handelingen als minder vlees eten, niet verspillen, en een lease kerstboom belangrijk bijdragen aan een ander agrofoodsysteem waarin aarde en natuur weer meer centraal staan?
"Er is behoeft aan geïnspireerde professionals die game changers willen zijn."
Op de HAS zijn we nu met een klein team bezig een transdisciplinair specialisatie programma te ontwikkelen met de werktitel ‘New leadership for food system transformation’, ook open voor studenten van buiten de HAS. Met een stevig groeiend aantal bedrijven en (internationale) initiatieven die zich richten op andere voedselsystemen, zien we de behoefte in de arbeidsmarkt aan professionals die vanuit dat integrale perspectief de transitie van het voedselsysteem kunnen versnellen en opschalen, nieuwe businessmodellen ontwikkelen, en ook heel pragmatisch, ondernemend en praktijkgericht zijn. Geïnspireerde professionals die game changers willen zijn. Uiteindelijk is dat in ons aller belang.